Dağcılıkta liderlik

Siz ve eski arkadaşlarınız farkında bile olmadan ve hiç de resmi olmayan bir şekilde kaliteli bir liderlik elde etmişsinizdir; ikinci bahsedilen gezi ise çok daha yapılanmış, resmi bir organizasyon gerektirir. Her iki durumda da liderlik kavramı aynıdır ve amacı da tırmanışı gerçekleştirecek yöntemleri kullanmak ve tırmanışı güvenli, zevkli bir hale getirmektir.

Tırmanış Lideri

Tırmanış lideri, tırmanışı organize etmek ve rota üzerinde karar almaya yönelik özel sorumluluğu olan birisidir. Ekibe bağlı olarak, resmi bir organizasyonun derecesi “oldukça yapılanmış” bir seviyeden “yapılanmaya ihtiyaç duyulmayacak” seviyelere kadar değişir. Ama, gerekli ekip işlevleri şu veya bu şekilde işleyecektir. Liderin konumu destekçi kuruluş tarafından belirlense de, kendi kendine resmi olmayan bir şekilde ortaya çıksa da, çoğu tırmanışta bir lider olduğu gerçektir.

Küçük, resmiyet içermeyen ekipler genelde lider seçmezler. Ekipteki herkes organizasyon işinin paylaşımı ve ekipçe hareket etmekte sorumlu hisseder ve ekip üyelerinin her biri diğerlerinin ne yaptığını kolayca bileceği için, koordinasyon sorunları oluşmaz. Tırmanışı organize eden veya en tecrübeli olan ekip üyesi sözsüz bir anlaşmayla böyle bir ekibin lideri durumuna gelir ama bu kişinin emir verircesine davranması söz konusu değildir.

Diğer taraftan, büyük ekipler kendilerine liderlik edemeyeceklerinden, atanmış bir lider ile daha iyi çalışırlar. Ekip üyeleri her ayrı kişinin neler yaptığını bilemeyecekleri için, hayati detayların ihmal edilmediğinden emin olacak bir baş organizatör gereklidir. Büyük ekipler ayrıca ekip yapılaşmasına daha çok ihtiyaç duyarlar, çünkü tüm ekip üyeleri birbirlerini tanımamaktadır.
Çoğu tırmanış ekibinin liderlik yapısı aşağıda anlatılan sınıflamalara dahildir.

Arkadaş grubu arasında: Bunlar tırmanışa gitmeye karar vermiş ve birbirlerini tanıyan kişilerdir. Belirli bir lider olmasa da, ekibin her üyesi temel işlevleri yerine getirir. Mesela bunlardan birisi malzeme ayarlamalarıyla uğraşırken, diğeri de ulaşım ve yiyecek konularıyla ilgilenecektir. Kararların çoğu fikir birliğiyle alınır. Bu tür en az resmiyet taşıyan bir organizasyonda bile bir kişi “eşitler arasında önde gelen” olarak ortaya çıkar ve lider olarak görülür. Bu da, karar alma yeteneği, iyi bir yargı becerisi ve ekibin güvenliği konusunda en iyiyi başaracak, en çok güven telkin eden kişi olacaktır.

Tırmanış fikrini ortaya çıkaran kişiyle: Bu girişim için orijinal fikri ortaya atan kişidir ve diğerlerini de o bulup yönlendirmiştir. Bu organize edici kişi hiç resmiyet kazanmasa da, aslında lider olarak görülür.

En tecrübeli kişiyle: Ekipteki en tecrübeli tırmanıcının fikrine her zaman başvurulur ve ekip bu kişiye liderliği verme eğilimindedir.

Dağcılık kulüplerinde: Bir tırmanış, organize bir programın parçası halinde olunca, liderlik destekçi kuruluş tarafından resmi olarak verilir. Genellikle belli bir tecrübe ve işbilirlik seviyesine sahip olan liderin, belli bir itibarı da vardır. Hatta liderlik dahilinde hiyerarşiye de rastlanabilir, mesela baştaki lider ve ona yardım edecek eğitmenler gibi. Liderin kim olduğu iyi bilinir ve bir lider seçmek ekibin görevi olmaz. Liderin tırmanış için araştırma yapması, malzeme, ulaşım ve diğer lojistik sorunları halletmesi beklenir. Bu tür tırmanışlar genellikle öğrenme niteliğindedir; öğrenciler liderin onları yönetmesine uyarken, öğrenmeye ve kendilerine yeterlilik kazanmaya çalışırlar.

Rehberli tırmanışlarda: Tırmanıcılar, işbilir bir lider elde etmek amacıyla rehberlik hizmetlerine para verirler. Profesyonel rehberler genellikle çok iyi tırmanıcılardır ve ekiplerinin her ihtiyacıyla ilgilenirler. Rehberler müşterilerinin yerine karar alırlar ve onların güvenliğinden sorumludurlar.

Liderin Görevleri

Liderin amacı ekibinin güvenli, zevkli ve başarılı bir tırmanış yapmasına yardım ederken dağ ortamına da olası olan en az zararın verilmesini sağlamaktır. Lider, tırmanışa uygun teknik becerilere sahip tecrübeli bir tırmanıcı olmalıdır, ama ekipteki en tecrübeli veya en hevesli tırmanıcı olmak zorunda değildir. Lider ekibe fiziki şekilde uyumlu olmalıdır ama ekibin en güçlüsü olmak olmak zorunda da değildir. Lider, iyi yargı becerisi ve mantığın yanı sıra, tüm ekibin güvenliği için samimi bir isteğe sahip olmalıdır. Lider, bir tırmanış boyunca aşağıdakiler gibi birçok role uygun davranacaktır.

Güvenliği koruyan kişi: Her ekibin en öncelikli sorunu güvenliktir ve bu da planlama aşamasında başlar. Lider herkesin uygun malzeme, deneyim ve motivasyona sahip olduğundan, seçilen rotanın ekibe uygun ve güvenli olduğundan emin olmalıdır. Tırmanıcılar rotada yorulurlarsa, sabırsızlanırlarsa, heyecanlanırlarsa veya deneyimleri yoksa dikkatsizleşirler. Bir lider bu durumları tehlike olarak görür ve tırmanıcıları daha da dikkatli olarak seyreder, devamlı ama kibarca uyarır, hatta bu konuda onları rahatsız bile eder. Hava koşulları veya zamansızlıktan ötürü dönmek gibi zor bir karar verileceği zaman, durum iyice hayati bir boyut almadan önce karar vermek genelde liderin elindedir.

Planlamacı kişi: Bir ekip, başardı bir deneme için doğru zamanda, doğru yerde ve doğru malzemeyle olmak istiyorsa birçok detayla ilgilenmek gereklidir. Lider tüm planlamayı kişisel olarak yapmak zorunda değüdir ama ekipteki kişilerin gerekli hazırlıkları yapmalarının sorumluluğunu taşıyan kişi yine liderdir.

Uzman kişi: İstenildiğinde veya gerekince tavsiye vermek önemli bir liderlik unsurudur. Eğitim, tecrübe ve yargılama becerisi bunun için ön koşuldur. Etkin bir lider olmak için ekibin en tecrübelisi olmanız gerekmese de, “dağ yordamı” geliştirmiş olmak için yeterli tecrübeye sahip olmanız gereklidir. Teknik tırmanış bilgilerinin yanı sıra, bazı başka tecrübeler de önemlidir. Lider olan kişinin malzemeler, yön bulma, ilk yardım, kurtarma teknikleri, hava durumu ve dağcılıkla ilgili hemen her konuda deneyimleri olmalıdır.

Öğreten kişi: Yanımızda tecrübesiz tırmanıcılar olunca, öğretmenlik de liderliğin bir parçası olur. Bu genellikle bir tavsiye ve göstermeden fazla olmayacaktır ama, bazı ekip üyeleri güvenli şeldlde tırmanacak teknikten yoksunsa, hemen orada durup küçük bir dağ okulu oluşturmakta fayda vardır. Çoğu tecrübeli dağcı, dağarcıklarındaki zor edinilmiş bilgi ve deneyimleri öğretmek işini çok zevkli bulurlar ama bu çok dikkatli şekilde yapılmalıdır. Acemiler, size göre bilgi eksikliklerinin altında ezilebilir veya fiziki tehlikeden dolayı rahatsız hissedebilirler. Övünmek ve yanlış bildiklerini söylemek yerine, “kendiniz için en iyi çalışan sistemi” anlatın. Ancak öğrencilerden birisi tehlikeli bir harekette bulunursa, emir verir gibi bir yaklaşımda bulunabilirsiniz.

Takım kaptanı olan kişi: Bu da öğretmenlikten çok az farklıdır. Takım kaptanı cesaretlendirme ve bilgi tabanında destek ile kişilerin zorlukları yenmesine yardım eder. Herkes kötü bir gün geçirebilir veya geçit tanımaz bir engele rastlayabilir. Genellikle esas engel kişinin kendisine güveniyle ilgilidir. Bir arkadaşa engel aşması için yardımcı olmak hem ona iyiliktir hem de tüm ekibi motive eder, insanlara etkili şekilde en iyiyi yapmaları için yardımcı olup gülümsemelerini sağlamak, liderliğin apayrı bir zevkidir.

Yönlendirici kişi: Bir tırmanış, bir dizi kararlar ile devam eder: Kampı nereye kuralım? Hangi rotayı izleyelim? Saat kaçta harekete geçmeliyiz? Ne zaman ipe girmek gerekir? Genellikle kararları uygulamak değil, bunların ne zaman uygulanması gerektiği zorluk çıkartır. Liderliğin bir işlevi de, her şeye cevap vermek yerine, doğru işi doğru zamanda yapmaktır.

Tarafsız kişi: Tartışma sonucunda ekipte farklı fikirler ortaya çıkabilir. Fikirleri öğrenip, hepsini ortada toplamak iyidir ama kararsızlığa (mesela: Hangi yola sapmalıyız?) veya tartışmaya (mesela: hata yapıyorsun!) yol açabilir. Resmi olsun olmasın, lider konumundaki kişi burada ekibin yararına kullanılacak bir güç sergilemelidir. Ekip teknik olarak tehlikeli veya doğru olmayan bir karar alacak gibiyse, sinirler iyice gerildiyse veya tartışma amacından saptıysa, liderin fikri ağır basıp olayı bağlanmalı ve tırmanış devam etmelidir.

Çevre koruyucu kişi: Gelecek nesillerin de aynı tadı alabilmesi için, ekipler dağ ortamını bozmadan korumak amacıyla ellerinden geleni yapmalıdırlar. Liderler daima en az zarar verecek tarzdaki doğa aktivitelerini, kendileri de öyle yaparak özendirmelidirler. Diğer kişiler bunu uymazlarsa önce kibarca, sonra ise inatçı bir tarzda uyarılmalıdırlar.

Liderlik Tarzları

Liderlerin yaptığını iki büyük hareket sınıflaması altında inceleyebiliriz. Amaca yönelik hareket, işlemler ve yapılanmayla ilgilidir: Ne yapmak, kim yapmak ve nasıl yapmak. Amaca yönelik liderler karar vermek ve diğerlerini de buna yöneltmek üzerine çalışırlar. İlişkiye yönelik harekette ise, bir grup insanın beraber çalışan, birbirini destekleyen bir ekip haline gelmesine yardım etmek ve bu konuda fikir yürütmek vardır. İlişkiye yönelik liderler insanlarla ve fikirleriyle şahsen ilgilenir, onlara fikirleriyle tavsiye verir ve bunun sonucunda birbirine bağlı, birbirinden cesaret bulan bir ekip yaratırlar. Çoğumuz bu iki türden birisine daha yakın olsak da “ya hep ya hiç” burada geçerli değildir. Bu iki türden ikisinden biri alınıp diğeri atılamaz ve etkin liderler her iki türü de dengeli kullanırlar. Bu denge, ekibin tabiatına ve o anki gereksinimlerine göre belirlenir.

Her lider, bir öğrenme ve keşif sürecinden sonra kişisel bir tarz geliştirmek zorundadır: Dağcılık sanatını öğrenmek ve tırmanış arkadaşlarınızı mutlu, etkin bir ekip halinde tutabilmek için insan ilişkilerini etkin şekilde anlamak. Lider olmak için basit bir formül var olmasa da, esas hatlarıyla şöyle özetlenebilir:

• Lider ben – merkezcil olamaz; kararlar liderin değil, ekibin iyiliği için alınır.
• Her ekip üyesine ayrıca gösterilen ilgi, onların birbirlerine göstereceği ilgiye yansıyacak ve ekibi güçlendirecektir.
• Lider taklit etmemeli ve gösteriş yapmamalıdır; sınırlarını bilmelidir. Bilmiyorsa bunu kabul etmeli ve ekibin de yardımıyla tahmin edebilmelidir.
• Liderin mizah anlayışına sahip olması iyi olacaktır.

Tüm bunların ötesinde, lider kendi gibi olmalıdır. Bazı kişiler neşeli ve konuşkanken bazıları da suskundur. Liderin sadece kendine benzemesi, idealize edilmiş bir tarzı kopyalamaya çalışmasına yeğ tutulmalıdır.

Kriz Durumunda Liderlik

Hiç olmamasını umut etsek de bazen işler ters gider: belki koşullar kötüye gitmiş, belki de birisi yaralanmıştır. Bu durumda ekibin esas odaklandığı nokta rekreasyonel bir zevkten, güvenlik ve hayatta kalmaya dönecektir. Liderin rolü de değişmiştir. Ekibin belirli bir lideri varsa, artık onun için karar verici bir tarza dönüş vaktidir. Küçük, resmiyetten uzak ekiplerde bir liderin öne çıktığı görülebilir. Böyle durumlarda beraber hareket etmek için açık bir sebep vardır ve insanlar en tecrübeli kişiye veya hangi sebeple olursa olsun, en çok güven uyandıran kişiye gözlerini çevirirler.

Bir kaza durumunda uzun uzadıya tartışma yapmaya zaman yoktur. Hızlı, etkin şekilde hareket etmek gereklidir ve bu da eğitimli, deneyimli biri tarafından yönetilmelidir. Tabii ki, lider mümkün olduğunca iş yapmamak, diğerlerini yönetip olayı bütün olarak ele alarak, bir sonraki adımı düşünmelidir.

Ekip bir kriz ile uğraşırken, kurtarmanın üç kuralı ile yönetilmelidir.

• Kurtarmacıların güvenliği, kazazedeninkinden bile önde gelir.
• Hızlı ama bilinçli ve soğukkanlı hareket edilmelidir.
• Öğrenip denediğiniz, bildiğiniz işlemleri uygulayın; burası deneme alanı değildir.

Tüm tırmanış hatalarının ölüm – kalım meseleleri olabileceğini ve sonuçların sadece kurtarmacıların çabalarına bağlı olduğunu düşünmek kolaydır. Aslında her iki fikir de doğru değildir. Öncelikle, birçok kaza çoğunlukla kesikler, sakatlanma ve kemik kırılmasıyla sonuçlanırken, daha kötüsünün olma ihtimali azdır; ikinci olarak, bunların sonuçlan genelde kurtarmacıların denetimi dışında kalan unsurlar tarafından etkilenmektedir. Eğitimli ve tecrübeli bir tırmanış liderinden beklenecek hareket ise uygun bir plan geliştirip, bunu koşullar elverdiğince güvenli ve etkin tarzda gerçekleştirmesidir.

Tehlikeden kaçınmanın en iyi yolu onu önceden tahmin etmektir. Liderler her zaman ileriyi göz önüne alarak kendi kendilerine soru sormalıdırlar. Kampta tırmanışı, tırmanışta inişi, başarılı olunca başarısızlığı düşünmelidirler. Arkadaşlarında yorgunluk belirtilerinin başlangıcını aramalı, zihinlerinde bivak yerlerini kaydetmeli, tırmanırken saate göz atmalı ve hava durumundaki değişiklikleri yakından izlemelidirler.

Bir lider, her gezide köprüye varmadan onu geçmeli ve riskleri incelenmelidir. Her zaman bir adım ileride düşünmek, sorunları önlemenizi veya oluşan sorunları kriz boyutuna varmadan engellemenizi sağlayabilir.

Kazalar beklenmedik anlarda olsa da, bunlara karşı kurslara katılarak, okuyarak ve zihninizde olası senaryoları oluşturarak hazırlık yapabilirsiniz. Tırmanmayı isteyen herkes ilk yardım kursuna katılmalıdır. Birçok kuruluşun ilk yardım kursları vardır ve bazı dağcılık kulüpleri de dağ kurtarma eğitimi vermektedirler. Ayrıca diğer dağcıların tecrübelerinden de yararlanabilirsiniz.

Tırmanış Düzenlemek

En basit tırmanış bile karmaşık bir girişimdir. Bir hedef belirledikten sonra, hedefe yaklaşım ve tırmanış rotasıyla ilgili bilgi elde etmeniz gerekir. Bir ekip seçilmeli ve ne tür malzemenin gerekli olup, bunları kimin getireceğine karar verilmelidir. Tırmanışı tamamlamaya yetecek ve olasılıklara da zaman ayıracak bir programlama yapılmalıdır. Patikanın başlangıcına varmak için ulaşım hizmetine ihtiyaç olacaktır. Tırmanıştan önceki son günlerde ise karın durumu ve hava koşulları izlenmelidir. Bu işlemler için, yazının sonunda verilmiş olan kontrol listesi yararlı bir rehberdir.

Tırmanış İçin Araştırma Yapmak

Dağcılar özgür bir ruha sahip olduklarını düşündüklerinden dolayı, bazen macera hissi artsın diye hiç araştırma yapmadan yola çıkarlar. Ekiptekilerden birisi ekibi yanlış işler yapmaktan koruyabilecek kadar deneyimliyse, zevkli bir gezi yapılabilir. Ama genellikle, tırmanıcılar ne bekleyeceklerini bilmek ve ona göre hazırlık yapmak için geziden önce araştırma yaparlar.

En sık gidilen tırmanış bölgelerine has rehber kitaplar vardır. Bunlarda genellikle yaklaşım ve rotaların yazılı tanımlamaları, haritalar, çizimler ve bazen de fotoğraflar yer alır. İlgili sayfaların fotokopisini alın ve yanınızda taşıyın. Topografik arazi haritaları çok değerlidir ama bunları kullanmayı bildiğinizden emin olun.

Bazı tırmanış kulüpleri, geziler sonucunda ortaya çıkan raporları dosyalar halinde saklarlar, internet ortamında yayınlarlar. Bunlarda bu tırmanışları yapanların adları da vardır. Rotayı daha önce tırmanmış birinden ilk ağızdan alınan bilgi, rehber kitap bilgisinden daha yararlı bile olabilir. Tırmanıılar maceralarını anlatmayı sevdikleri için, bir telefon, bir mail sonucunda bir bilgi çığının altında kalabilirsiniz.

Bazen, esas tırmanıştan önce, dağcılar yaklaşımı görüp rotayı incelemek üzere bir keşif gezisi yapabilirler.

Malzemeler

Ekip, kişisel ve ortak kullanım malzemelerini seçmek durumundadır. Kişisel malzeme her tırmanıcının taşıması gerekenler, mesela buz kazması, çanta, giyim malzemeleri ve yiyeceklerdir. Kramponlar ve çığ alıcı-verici cihazları gibi bazı malzemeler ise herkeste olursa yararlıdır, bunun için de koordinasyon esastır. Büyük bir ekipte malzeme koordinasyonu sağlamak amacıyla birileri başa geçmelidir.

Ortak kullanım malzemeleri paylaşılır: çadır, kamp ocakları, kamp setleri, ip ve teknik malzeme, kar küreği örnektir. Nelere ihtiyaç duyulacağına birisi karar verir, hangi tırmanıcının ne tür malzemesi olduğu araştırılır ve kimin hangi malzemeyi getireceği kararlaştırılır.

Ekip, tırmanışın başlayacağı yere fazladan malzeme getirerek kendisine biraz daha güvenlik sağlayabilir. Fazla malzemeler yolda, görüş alanı dışında kalan arabalarda bırakılır. Koşullar beklenildiğinden daha zorlu çıkarsa, birisi malzeme unutmuşsa veya ekip üyelerinden birisi gelemezse, fazladan malzemeler işe yarayacaktır.

Lider, evi terk etmeden önce malzemelerini iki kez kontrol etmelidir. Hayati bir malzemeyi evde unutmak lider için utanç verici olacaktır!

Kuvvetli Bir Ekip

Güvenli, zevkli ve başarılı bir tırmanış gezisi için tırmanış ekibinin kuvvetli olması gerekir. Kuvvet, ekibin tırmanışı başarma ve olası durumlarla baş edebilme becerisini anlatmaktadır. Ekibin kuvveti üyelerinin dağcılıktaki düzeyi, fiziki durumları, ekip büyüklüğü ve malzemeleriyle ölçülür. Moral, ekip üyelerinin tırmanışa katılım seviyeleri ve liderlik yapan kişinin kalitesi gibi soyut değerler de ekip kuvvetine katkıda bulunur.

Kuvvetli bir ekip birkaç tane deneyimli, yetkin, iyi donanımlı ve iyi fiziki kondisyona sahip dağcıdan oluşur. Zayıflığı tanımlamak daha zordur, çünkü bir ekip ancak amaca göre zayıf veya güçlü olarak tanımlanabilir. Çok zor bir tırmanışta, sadece bir tek deneyimsiz üyenin eklenmesiyle ekip çok zayıflayabilir. Kolay sayılacak tırmanışlarda ise ekipte iki kuvvetli ve birkaç deneyimsiz dağcı olsa bile ekip yeteri kadar güçlü sayılır. Aslında, rehberli tırmanışlarda bu böyledir. Tecrübeli hiçbir üyesi olmayan bir ekip ise, zayıf bir ekiptir.

Rotayı araştırırken, o tırmanışın ne kadar güç gerektirdiği ortaya çıkacaktır. Rotanın kendisi veya dağa yaklaşım, fiziki olarak zorlayıcı mı? Rota hangi seviyede teknik zorluk içeriyor? Bölgede başka insanlar olacak mı, yoksa uzaklığından dolayı ekip kendi başına mı kalacak?

Ekip Oluşturmak / Kimler Gitmelidir?

Bir tırmanış ekibinin her üyesi teknik ve fiziki zorluklara göğüs gerebilmelidir. Bazı tırmanıcılar, beceri sınırlarını zorlayacak tırmanışlara giderken sadece belli başlı tırmanış arkadaşlarını tercih edeceklerdir. Tanımadığınız bir dağcı ekibinize dahil olmak isterse, bazı sorular sorun.

Deneyim, becerinin en belirgin göstergesidir; belli bir seviyede birkaç kez tırmanmış birisi muhtemelen bunu yine yapabilecektir. Deneyimsiz kişilerle karşı karşıyaysanız, sizin aklınızdaki tırmanışa hazırlıklı olmadıklarını bilmeyeceklerini aklınızda tutmalısınız.

Acemi tırmanıcılar ve tecrübeli olsa bile yüksek zorluk seviyelerinde, yüksek irtifalara hiç tırmanmamış tırmanıcılar içeren bir ekipte, yardım etmeye gönüllü ve edebilecek seviyede tecrübeli tırmanıcılar olmalıdır. Bunun sonucunda tırmanış kesinlikle daha uzun sürecektir ve başarı şansı da azalacaktır. Ekipteki herkesin bu durumu anlayıp kabul etmiş olduğundan emin olmalısınız.
Ne mutlu ki, çoğu kişi tırmanışta en iyi davranışlarını takınır. Az sonra arkadaşınızın gerçek anlamda hayatınızı elinde tutacağı fikri, uyumlu davranışlarda bulunmayı kolaylaştıracaktır.

Ancak özellikle uzun ve zorlu bir tırmanış olacaksa, ekibin uyumluluğu gözönüne alınmalıdır. Ekspedisyonların geçmişteki tarihlerine gözatacak olursanız, birbiriyle kavga eden ekip üyelerine sık rastlanması sizi hayrete düşürecektir. En azından, bir tırmanış ekibinde tatsızlık olması hoş değildir. Bu zirveye çıkma şansını azaltır; alınacak zevkin hatta güvenliğin büyük kısmının ortadan kalkmasına yol açar.

Birbirlerinden hoşlanmadıkları bilinen kişiler aynı tırmanışta olmamalıdır. Tırmanışın gerilimleri ve bir arada olma zorunluluğu onların gerginliklerini iyice pekiştirecektir. Tırmanış snasında iki kişi iyi geçinemiyorsa, ekibin öbür üyeleri durumun açık bir kavgaya dönüşmemesi için ellerinden geleni yapmalıdırlar.

Sıklıkla, hedef seçildikten sonra ekip oluşturulur. Birkaç dağcı “bir araya gelip birşeyler yapmaya” karar verirlerse bu durumda işlem tersine çalışır, yani ekibe uyacak bir tırmanış seçilir. Herkesin beceri ve gücünü iyi hesaplayıp, ekibin gerçekten güvenli şekilde deneyebileceği bir zirve seçmek önemlidir. Genelde kısıtlayıcı unsur, ekibin en zayıf üyesidir.

Kaç Kişi Gitmelidir?

Ekibin büyüklüğü hedefe uygun olmahdır; hem kuvvet hem de hız dikkate alınmalıdır. Tırmanış kuralları, güvenlik açısından ekibin en az üç kişi olması gerektiğini tavsiye eder: bir tırmanıcı yaralanırsa, ikincisi yaralıyla birlikte kalırken, üçüncü kişi yardım getirmeye gidebilir. Bu kurallar dahilindeki bir başka koruyucu kural ise, buzul geçişlerinde en az iki ip ekibi olmasını tavsiye etmektedir: bir ekip, çatlağa düşen dağcıyı iple tutarken, diğer ekip kurtarma operasyonuna başlayacaktır.

Yapılacak bir tırmanışın özellikleri, dikkate alınması gereken başka detaylar getirebilir. Vahşi doğada yapılacak uzun bir aktivitede malzemeleri taşıyıp, acil bir durumda yardımcı olmak üzere daha büyük bir ekip gerekebilir.

Bazı kaya tırmanışlarının iniş rotalarında çift iple inmek lazımdır. Tek bir ekip iki ip taşımak istemezse, iki ekiple tırmanmak iyi olabilir. Teknik kaya ve buz tırmanışları, her ipte sadece iki tnmanıcı ile en iyi şekilde yapılır; bu tırmanışlarda ekip büyüklüğü ne olursa olsun, her durumda çift sayılarda ekip üyesi olmalıdır.

Ekip büyüklüğünün üst boyutuna hıza, etkinliğe, çevreye verilen zarara ve arazi kullanım kurallarına göre karar verdir. Büyük bir ekip daha fazla yük taşıyıp acil durumda daha iyi yardım edebilse bile, böyle bir ekibin daha güvenli olduğunu düşünmek yanlıştır. Büyük bir ekip daha geniş bir alana yayılır, daha büyük bir çığa neden olabilir ve daha çok çürük taşı aşağıya düşürür.

Bazı durumlarda hız güvenliktir ve tecrübeli dağcılar büyük bir ekibin daima yavaş olduğunu bilirler. Örneğin birçok rotada, tırmanıcılar karanlığa kalmamak veya öğleden sonra güneşinin vurması nedeniyle çok taş düşecek bir rotaya geç girmemek için hızlı ilerlemelidirler. Genel kural olarak, rota zorlaştıkça tırmanıcı sayısı azalmalıdır. Aşırı örneklerden verirsek, bazı uzun teknik tırmanışlar (üç kişinin en az ekip üyesi sayısı olması kuralına karşın) sadece iki hızlı ve deneyimli tırmanıcı tarafından yapılmaktadır.

Belli tırmanış bölgeleri zaman içinde popüler hale geldikçe büyük ekipler, zaten hassas olan dağ ortamına çok daha fazla zarar verici olarak kabul edilmektedirler. Ayrıca bu tür ekiplerle doğa deneyiminin tadı alınamaz. Doğaya olan zararı azaltmak ve estetik değerleri korumak amacıyla, milli park ve vahşi yaşam alanlarında ekip boyutlarının kısıtlanmasına gidilmektedir. En azından bunlara uyulmalıdır. Özellikle daha hassas bölgeler söz konusu olursa, sorumlu dağcılar kendilerine daha sıkı kısıtlamalar getirmeye çalışmalıdırlar.

Zamanın İdareli Kullanılması

Dağ ortamında hiçbir zaman ziyaretçilerden fazlasını olamayacağız. Her dağ gezisinde gün ışığının, yiyeceklerin veya iyi havanın bittiği bir an gelir, işte o zaman alçaklardaki evlerimize dönme vakti gelmiştir. Bir tırmanışta zaman dikkatle kullanılmalıdır ve önemli olan ne kadar hızlı gittiğimiz değil, zamanımızı ne kadar iyi kullandığımızdır.

Tırmanıştan önce bir zaman tablosu çizin. Tırmanışın her kısmının süresinin tahmin edin ve beklenmedik olaylara karşı fazladan zaman ayırın. Tipik bir tahmin, şöyle olabilir:

• Patika boyunca yükselmek 2 saat
• Araziden yükselmek 1 saat
• Tırmanış süresi 1 saat
• Zirvede geçecek süre 4 saat
• İniş süresi 1 saat
• Patikaya iniş süresi 2 saat
• Patikadan geriye yürüyüş 1.5 saat
• Tahmini toplam süre 12.5 saat
• Beklenmedik olasılıklar için ek süre 2 saat
• Tırmanışın toplam süresi 14.5 saat

Hava saat 21'de kararıyorsa, tırmanıcılar saat 20 civarında dönmek isteyeceklerdir, bunun için de sabah 05.30’da yola çıkmalıdırlar.

Saat hesabı yaparken rakamları biraz abartmak daha iyidir. Verilen örnekte, ekip zirveden patikaya, araya hiçbir aksilik girmezse 4.5 saatte inmeyi planlamıştır. Ancak, 5.5 saatin daha mantıklı olacağına karar verebilirler. Bu da saat 15.30’da inişe geçmelerini gerektirir, yoksa karanlıkta kalma riski belirecektir.

Çoğu rehber kitapta sık tekrarlanan tırmanışlar ve bazen de dağa yaklaşım için süreler verilir. Ancak bu sürelerin ekipten ekibe çok değişebileceğini unutmayın. Bir rehber kitap ile yapacağınız deneme, sizin daha hızlı veya yavaş olup olmadığınızı ortaya çıkaracaktır, buna göre kendinizi ayarlayabilirsiniz. Bir başka iyi bir kaynak ise tırmanışı yapan birisiyle konuşmaktır. Hiçbir bilgi elde edemezsiniz tecrübeye dayan kuralları kullanın. Mesela çoğu tırmanıcı, hafif çantalarla kolay bir patikada saatte 5.5 km yol alıp, teknik olmayan dağlık arazide saatte 350 metre irtifa alabildiklerini anlamışlardır.

Bir tırmanış gezisinin hemen bitişinin sonuna önemli iş toplantdarı, uçak seyahatleri ve sosyal olaylar denk getirmeyin. Tırmanışlar genelde olması gerektiğinden daha uzun sürerler. Siz uçağa yetişeceksiniz diye zirvenin hemen altından çıkmadan dönen veya karanlıkta yürümek zorunda kalan tırmanış arkadaşlarınız size teşekkür etmeyeceklerdir.

Kendine Yeterli Ekip İçin Planlama Yapmak

Bir tırmanışı düzenleyenler, her zaman hazırlıklarının yeterli olduğunu düşünmelidirler. Bunu anlamanın iyi bir yolu, ekibin normal koşullarda kendi kendine yetecek kadar kişi sayısı, iş bilirlik ve malzemeye sahip olup olmadığını sorgulamaktır. Ciddi bir tırmanış kazası durumunda, yakınlardaki başka tırmanıcılar çağırılmalı ve ihtiyaç varsa dağ kurtarma ekiplerine haber verilmelidir. Ama küçük talihsizlikler veya havanın bozması hafinde, bir tırmanış ekibi kendine yeterli olabilmelidir. Pratikte bu belli bir güvenlik tamponu yaratacak şekilde yanınızda “biraz yedek” taşımanız anlamına gelir: yedek yiyecek, yedek giysiler, yedek zaman, yedek lamba pilleri, yedek tırmanış malzemeleri ve hepsinden önemlisi, yedek kuvvet. Yedek malzemelerin yararıyla ağırlığını dengeleyebilmek her tırmanıcının geliştirmesi gereken bir sanattır.

Tırmanış programınızın bir kopyasını, ne zaman döneceğinizi ve ne kadar geç kalırsanız o kişinin yetkililere haber vermesi gerektiği bilgilerini sorumlu bir kişiye bırakın. Tırmanışın ne kadar uzun sürebileceğini hesaplarken gerçekçi davranın. Dönmemeniz halinde hangi yetkililere haber verileceğini belirtin.

Cep telefonları, bir kaza durumunda kurtarma ekiplerinin toplanma sürelerini müthiş şekilde azalmıştır. Ayrıca cep telefonları, evi arayıp ekibin iyi olduğunu ama yalnızca geç kaldığını söyleyerek gereksiz bir kurtarma çabasının başlatılmasını engellemek açısından da faydalıdır. Ancak cep telefonlarının yararları kadar sınırlamaları da anlaşılmalıdır; bataryalar bitebilir veya birçok dağlık bölgede alıcı veya vericiler işlev yapamayabilir. Cep telefonları dağda kendine yeterli olmanın bir parçası veya onun yerine geçecek bir malzeme olarak görülmemelidir.

Hiçbir ekip, zorda kalırlarsa yardım çağırabileceklerine güvenerek hazırlıksız, malzemesiz veya üyelerinin beceri sınırlarını aşacak zorluktaki bir rotaya girecek şekilde dağa gitmemelidir. Böyle bir durumda sadece kendilerini değil, onları kurtarmaya çalışan kişileri de zor durumda bırakacaklardır.

Tırmanış Sırasında

Patikada yürümeye başlamadan önce, gerekli olan her şeyi aldığınızdan emin olmak için birkaç dakika ayırın. Uzun süredir tırmanış yapan her dağcı, zaman zaman bir malzemeyi unutarak hafta sonunu rezil etmiştir.

Dağa yaklaşımda ve tırmanışta, hızlı olmayan ama devamlı bir tempo tutturmak önemlidir. Uzun vadede, ekip en yavaş üyeden daha hızlı ilerleyemez; bu kişi iyice yorulursa ilerleme bile olmaz. Önemli olan devamlı hareket etmektir. Belli aralıklarla ekipçe mola vermek, kim yorulursa durup mola vermesinden çok daha etkin olacaktır.

Bir tırmanış ekibinin üyeleri birbirlerini ense kökünden takip etmeseler bile, en azından iletişimi kaybetmeyecek kadar yakın ve beraber ilerlemelidirler. Her şeyden önce, beraber tırmanmanın temel amacı güvenlikten geçmektedir; ekip bölününce güvenlik de azalır.

Normal olarak güçlü kişiler önden hızlı gidince, yardıma ihtiyaç duyabüecek kişilerle arayı iyice açarlar. Ayrılmanın en büyük tehlikesi tırmanışın teknik etaplarında ortaya çıkar. Yine, daha becerikli olan tırmanıcılar önden hızlı giderler, diğerleri de yorgunlukla geriden gelirler.

Arkadaşlardan oluşan küçük bir ekip doğal olarak beraber ilerler. Sorunlar daha çok büyük ekiplerde ortaya çıkacaktır. Ancak büyük ekiplerde genelde bir lider olduğu için, bu kişi ekip hareketini koordine edebilir. Tırmanıcılar patikada kendi tempolarıyla denemekte serbest olsalar da belli yerlerde yeniden toplanmaları gereklidir, mesela:

• Patikaların kollara ayrddığı kavşaklar¬da herkesin doğru yola girdiğinden emin olunmalıdn.
• Tehlikeli yerlerde (mesela zararh olabde- cek nehir geçişlerinde) bazı kişiler yardıma ihtiyaç duyabilir.
• Kayarak inden yamaçların bittiği yerlerde ekip toplanmalıdır çünkü bu tür yerler do¬ğal olarak ekibi bölebilir.

Güçlü bir ekip üyesi, özellikle inişlerde en arkadan gelerek “ekibi toplama” görevini üstlenmeli ve arkada kalan olmadığından emin olmalıdır.

Lider en önde ilerlemek zorunda değildir. Aslında çoğu lider, ekibin tümüne daha iyi göz kulak olabilecekleri orta kısımda yürümeyi tercih eder. Ancak, rota bulma karışıklıkları veya zor bir teknik etabın belirmesi durumunda, lider öne geçmeye hazır olmalıdır.

Liderin sorumluluğu her işi kendi yapmak değil, işlerin yapılmasını sağlamaktır. Liderin seçtiği kişiler görevleri yerine getirirken, birkaç başka yarar da sağlarlar. Onlar sayesinde lider, ufak tefek sorunları çözmekle uğraşmak yerine tüm bir aktivitenin nasıl ilerlediğini gözleyebilir. Bu şekilde, kişiler de işin içine girip faydalı olmak ve bir ekibin parçası olmak hissini yaşarlar.

Ayrıca, liderin görevlendirdiği bu kişiler kişisel sorumluluklar da alarak, tek karar ve uygulama yetkisinin sadece lidere ait olmadığım da gösterirler. Zorluk çeken ve özel ilgi gerektiren bir tırmanıcıya yardım etmesi, yol göstermesi amacıyla güçlü, tecrübeli başka bir tırmanıcı, lider tarafından görevlendirilebilir. Özellikle öğrenme durumundaki büyük bir ekipte, lider konumundaki kişi işleri yürütebilecek ve gerektiği zaman liderin yerini alabilecek bir yardımcı seçmelidir.

Lider Konumuna Gelmek

Liderliğin sorumluluğu büyüktür ama karşılığında elinize geçen de büyük olur. Tecrübeli bir dağcı, bu şekilde yıllar boyunca öğrendiği her bilgiyi diğerlerine aktarabilir: düzgün bir tempoyla nasıl yürünür, arazi nasıl okunur, rota nasıl seçilir, değişik güçlüklerle nasıl mücadele edilebilir?

Tırmanmak zorunda olduğumuzdan değil, dağlan sevdiğimizden tırmanış yapanz. Tırmanış liderleri başkalarının da bu spordan zevk almalarına yardımcı olduklan için, bunun sonucunda büyük bir tatmin duyarlar.

Liderlik rolünü hiç almak istemeseniz de, tecrübe kazandıkça belli derecede bir liderliğin önlenemez olacağını göreceksiniz. Özellikle kriz durumundaki bir ekip, daha tecrübeli olan üyelerine rehberlik etmesi için yönelecektir. Bunun için de, aniden başa geçmeniz gerekirse neler yapmanız gerekebileceğini önceden düşünmelisiniz.

Liderlik yapmak istiyorsanız, başarılı liderler olarak düşündüğünüz kişilerle tırmanış yapmayı âdet edinin. Onları inceleyin; geziyi nasıl düzenlediklerini, nasıl karar alıp insanlarla çalıştıklarını görün. Yardım etmeye gönüllü olursanız bu aktivitelerin bir kısmına katkıda bulunabilirsiniz. Görmüş geçirmiş liderler ileriye dönük düşünüp, karşılaşılacak olası sorunların üzerinde durarak çözümler oluşturduklarını belirtmişlerdir. Geleceğin liderleri için bu tür bir zihni canlandırma mükemmel bir eğitimdir. Tüm tırmanış ve tüm ekip için düşünme alışkanlığını geliştirmeye çalışmalısınız. Böylece, bir lider gibi düşünmeye yönelik ilk adımlan atmış olursunuz.

Başarılı liderleri incelemek her zaman değer taşısa da, başka bir kişiyi aynen kopyalamak hatadır. Bir ekip, liderinin orijinal olduğunu düşünmelidir, bunun için de her lider kendi tarzını yaratmalıdır. Liderlik hep kolay değildir ama hep doğal olmalıdır, içinize kapanık bir kişiyseniz, dışa dönük olmak için kendinizi zorlamamalısınız. Teknik beceri, güven ve ekibinin iyiliği için samimi bir isteğe sahip olan herkes lider olabilir.

İlk liderlik yaptığınız tırmanışın beceri sınırlarınızın dahilinde olmasını sağlayın. Belki de bu tırmanışa güvenececeğiniz birisini, becerikli bir arkadaşınızı çağırabilirsiniz. Düzenleme için biraz daha fazla zaman ayırıp, ekipteki daha deneyimli kişilerden faydalanabilirsiniz. Onları görevlendirirseniz, becerilerinden daha çok yararlanabileceğinizi göreceksiniz. Ancak, bu tırmanışın sizin ilk liderlik yaptığınız tırmanış olduğunu pek belli etmeyin; bu sadece size olan güvenlerini törpüleyecektir.

Herkes İçin Liderlik

Bir tırmanışa katıan herkes, ekibi amaca yöneltmek ve ekibin birbirine bağlılığını sağlamak gibi iki göreve yardımcı olmak durumundadır. Diğer bir deyişle her ekip üyesi liderlik sorumluluğundan pay almalıdır. Her ekip üyesinin liderliği ne demektir? Bunu her üyenin, ekibin ilerleyişi ve üyelerinden haberdar olması olarak örnekleyebiliriz. Arkada kalan kişiler varsa onlara sorun olup olmadığım sorup, cesaret vererek yardımcı olabileceğiniz yerlerde bunu yapabilirsiniz. Ekibin karar almasına herkes katılmalıdır. Her kişinin kendi tecrübeleri ekibin tecrübe seviyesini yükseltecektir ama o kişi konuşmazsa bunlar işe yaramaz.

Liderliğin destekleyici bir ortam yaratması da önemli işlevlerindendir. insanlar, arkadaşlarının onları da düşündüğünü ve gerekirse yardım edeceklerini bilmek ihtiyacı duyarlar. Bu çabaya siz de katılın; çadır kuranlara yardımcı olun, su taşıyın, ipin ucunu tutun, bisküvinizi paylaşın. Moral soyut olsa da, ekibi güçlendirir. Moral, ekip başarısında genellikle sonuca vardıran unsurdur ve bir tırmanışın daima zevkli olmasını sağlar. Ve moral vermek herkesin işidir.

Bölünmüş bir tırmanış ekibi, zayıflamış bir ekiptir. Arkadaşlarınızın nerede olduğunu daima bilmeye çalışın ve ekibi bir arada tutmayı kendi işiniz gibi titizlikle uygulayın. Önde ve hızlı ilerliyorsanız, ara sıra dönüp bakmayı ihmal etmeyin. Çok öndeyseniz bekleyin, ekibin size yetişmesini sağlayın ve kibar davranarak onlar yetişince birkaç nefes almalarına zaman tanıyın.

Rota bulmaya katılım yapın. Dağa yaklaşım ve rota hakkında fikriniz olması için
rehber kitap ve haritaları inceleyin. Ekipteki herkes bu konuda bilgili olursa kaybolma ihtimali çok düşecektir. Harita, pusula, gps ve rota tanımlamalarını sık sık gözden geçirerek doğru yönde olduğunuzdan emin olmalısınız.

Kendi bilgi, beceri ve hazırlığınızın da sorumluluğu size aittir. Altından kalkamayacağınız bir iş yapacağınızı düşünüyorsanız, bu fikrinizi ortaya koyun. Acil bir durum yaratmaktansa tırmanışı bırakmak veya arkadaşlarınızdan yardım almak tercih edilmelidir. Ekibinizin selameti ve sizin buna nasıl katkıda bulunabileceğiniz konusunda düşünmek, belki de liderlik için en iyi hazırlık şeklidir.

Tırmanıştan önce

Rotayı inceleyin:

• Rehber kaynak ve haritaları gözden geçirin.
• Rotayı tırmanan başka kişilerle konuşun.
• Rotanın teknik seviyesini ve kendine has sorunlarını anlayın.
• Tırmanış için gereken beceri seviyesi ve fiziki kondisyon seviyesini tahmin edin.
• En ideal ekip/kişi sayısına karar verin.

Malzemeye karar verin:

• Kişisel malzemeler: giysiler, ayakkabı, yiyecek, kamp malzemeleri, krampon, buz kazması, kask vb. diğer teknik malzemeler.
• Ortak malzemeler: çadır, kamp ocağı, ipler, metal tırmanış donanımı.
• Çadırlar, mutfak malzemeleri ve tırmanış malzemelerini paylaştırmak için ayarlamalar yapın.

Rotaya yaklaşımı araştırın:

• Karayolu yaklaşımı: toprak araç yollarının açık olup olmadığından emin olun.
• Yürüyüş rotası: patika durumunu kontrol edin. Araziye girişte özel izin veya rezervasyon gerekip gerekmediğini denetleyin.
• Bir gezi programı geliştirin:

Şunları kabaca tahmin edin:

• kilometre/saat olarak araçla sürüş,
• kilometre/saat olarak yüksek kampa veya tırmanışın başlangıcına yürüyüş,
• zirveye olan saat hesabı,
• arabaya olan saat hesabı

Hava tahminini ve çığ durumunu denetleyin.

Gezi programınızı sorumlu bir kişiye mutlaka bırakın.

Karayolunda

• Hava tahminini ve çığ durumunu son bir kez daha denetleyin.
• Gerekiyorsa milli park yönetimi ve orman yetkililerine haber verin.

Yürüyüşe başlamadan önce

Kendinizin ve ekibin malzeme kontrolü yapın:

• Kişisel malzeme: herkesin gereken yemek, yiyecek ve temel malzemelere sahip olduğundan emin olun; yetersiz malzemesi olanlar bu noktadan ileriye gitmemelidirler.
• Ortak malzemeler: listedeki çadır, ocak, ipler, metal tırmanış donanımı.
• Gerekiyorsa, yük dağılımını dengelemek üzere yeniden malzeme paylaşımına gidin.

Planınız üzerinde bilgilendirme yapın: rota, kamp yerleri, zaman tablosu, beklenen tehlikeler.

Yaklaşım yürüyüşünde

• Ekibi bir arada tutun. Belli yer ve zamanlarda -özellikle patikaların dallandığı yerlerde- toplanmak üzere karar alın.
• İp ekiplerine karar verin.

Tırmanışta

• Güvenli geri dönüş için zaman belirleyin.
• İletişimi kaybetmemek için ip ekiplerini birbirine yakın tutun.

Geri dönüş yolunda

• Arkadan gelip patikayı “süpürerek” yavaş yürüyenleri toplayacak birilerine görev verin.
• Belli aralıklarla ekibi toplayın.
• Herkes patika başına gelmeden arabalara doluşup yola düşmeyin.