Ayakta Su Toplamasını Önleme ve Tedavi Etme

Su Toplaması Nedir?

Su toplaması derinin dış katmanlarında oluşan içi sıvı dolu balonlardır. Aslında bu balonlar vücudun hasar görmüş cilt yüzeyini korumak için gösterdiği reaksiyonlardan biridir.

Su toplamaları, yanık, güneş yanığı, donma, alerji, egzama, bakteriyel enfeksiyonlar ve hatta böcek ısırıkları yüzünden meydana gelebilir, ancak en büyük suçlu sürtünmedir. Cildin belirli bir bölgesinde yeteri kadar sürtünme meydana geldiğinde hücre hasarı oluşur. Vücut daha fazla hasar almamak için bu bölgenin içini sıvıyla doldurur.

Su toplamasının içinde biriken sıvı hasarlı dokuyu korur ve iyileştirir. Bu nedenle su toplamasının en iyi tedavisi yarayı olduğu gibi bırakıp geçmesini beklemektir. Baloncuğun içinde biriken sıvı kırmızı renkteyse, etkilenen bölgedeki kılcal damarların hasarlı olduğunu gösterir. Sıvı sarımtırak bir renge döndüyse, yaranın enfekte olduğu anlamına gelir ve tedavi gerektirir.

Su toplamalarının iyileşmesi zaman alır. Ancak çoğu durumda, bu süreci beklemeden acıyı ve rahatsızlık hissini azaltıp, hareketlerimizi kısıtlamamasını tercih ederiz.

Bu yazıda su toplamasının nedenleri, önlenmesi ve sahada tedavisi hakkında çeşitli bilgiler derlenmiştir. Dağcılık, doğa yürüyüşü ve uzun mesafe yürüyüşlerini aktif olarak icra ettiğim için sıkça başıma gelen bu durumu anlatıp, kendi üzerimde deneyip geliştirdiğim çeşitli tedavi metotlarını sizlerle paylaşacağım.

Su Toplamaları Vücudumuzun Hangi Bölgelerinde ve Neden Oluşur?

Fiziksel aktiviteleri kısıtlayan, oldukça acı verici olabilen ve yanlış tedavi sonucunda enfeksiyon kapması halinde ciddi sonuçlar doğurabilecek su toplamalarının başlıca, en sık rastlanan nedeni sürtünmedir.

Sürtünmeye en çok maruz kalan uzuvlar, birer alet gibi kullandığımız eller ve bizi taşıyan ayaklardır.

Su toplamalarının sürtünme dışındaki diğer nedenleri şunlardır

• Donma
• Yanık
• Güneş yanığı
• Alerjik reaksiyonlar
• Cildin zararlı kimyasallara maruz kalması
• Mantar enfeksiyonları
• Suçiçeği
• Uçuk
• Dishidrotik egzama

Yazının devamı ayakta meydana gelen su toplamaları odaklı gelişecektir. Elde meydana gelen ve sürtünmeden kaynaklı su toplamalarına da aynı şekilde müdahale edebilirsiniz.

Ayakta Su Toplaması Nasıl Önlenir?

Su toplamasını önlemenin en iyi yolu neden oluştuğunu anlamaktan geçer.

• Basınç: Ayakkabı/botlarda dar bir nokta veya çorapta meydana gelebilecek katlanma/kırışıklık sürtünme için basınç noktası meydana getirebilir.
• Sürtünme: Cildinizin herhangi bir noktasında, başta herhangi bir acı vermeyen fakat sürekli tekrar eden sürtünme, cildin üst tabakasının ayrılmasına ve böylece su toplamasına neden olur.
• Nem: Nemli cilt yumuşak cilttir. Yumuşak cilt sürtünme meydana geldiğinde hasara daha duyarlı olur.

Ayakta su toplanmasını önlemenin 3 anahtarı vardır.

1. Neyin su toplamasına sebep olduğunu bilmek: Basınç, ısı, nem, sürtünme ve diğer nedenler.
2. Su toplamasının oluşmasını engellemek: Ayak yapınıza ve bedenine uygun ayakkabı/bot seçimi, doğru çorap seçimi ve ciltteki hassasiyeti hemen fark edip, bu bölgelere anında müdahale ederek (su toplaması yastığı ve bantları ile) önlem alınması.
3. Su toplamalarına daha da kötüleşmesini beklemeden müdahale etmek: Çeşitli pomat ve bantlarla su toplamalarını başlangıç aşamasındayken tedavi edip gelişmesini engellemek.

Su toplamalarını önlemenin başlıca kuralları uyanık ve farkında olmaktır. Su toplamalarını meydana getiren sebepleri öğrendikten sonra bu faktörleri devamlı gözlemlemeli ve azaltmalısınız.

1. Ayakkabı ve botlar: Botlarınızın ayağınıza uygunluğunu ve uzun faaliyetler öncesi yeni satın aldığınız botların iyice açıldığından emin olun.
2. Çoraplar: Yürüyüşte birinci kural nemi hapseden pamuklu çorapları kullanmamaktır. Sentetik veya yün karışımlı çoraplar tercih edip, bedeninize uygun çoraplar edindiğinize emin olun. Ayak bedeninize büyük gelen çoraplar katlanarak/kırışarak, küçük çoraplar ise baskı noktası oluşturarak veya ayağınızdan kayarak su toplamasına neden olurlar.
3. İçlik çoraplar: “Liner” olarak da adlandırılan bu çoraplar ayakkabı, kalın çorabınız ve cildiniz arasında koruyucu bir tabaka görevi görüp, aynı zamanda ayağınızdan nemi uzak tutmaya yararlar.
4. Çorap değiştirmek: Ne kadar iyi “soluduğu” iddia edilirse edilsin, özellikle Gore-tex membranlı ayakkabı ve botlar ter buharını tahliye etmekte yeteri kadar başarılı değillerdir. Molalarda çoraplarınızı kontrol edip, nemliyse değiştirmek ayaklarınızın kuru kalmasına; böylece su toplaması riskinin azalmasına yardımcı olur.
5. Ayakta sızlayan noktalara müdahale etmek: Yürüyüş boyunca ayaklarınızın nasıl hissettiğini yakından gözlemleyin. Ayak tabanındaki basit bir sızı katlanmış çoraba işaret ediyor olabilir. Ayakkabı veya botları çıkarıp durumu değerlendirin. Acı hissettiğiniz bölgedeki hafif kızarıklık su toplaması başlangıcını işaret eder. Aşağıdaki araçlarla derhal müdahale edin.
   1. Teyp/Bant: Su toplaması henüz başlangıç aşamasındaysa (kızarıklık şeklinde), ucuz kumaş medikal bantlarla müdahale ederseniz çoğu zaman işe yararlar.
   2. Jelli ve destekli sı toplaması bantları: “İkinci cilt” gibi deriyle bütünleşen bu bantlar, başlangıç aşamasında önleme ve tedavi amaçlı kullanılırlar.
   3. Moleskin: Parçalar halinde satılan bu şeritleri su toplaması oluşan bölgeye göre kendiniz kesip uygulamanız halinde yola devam etmenizi sağlarlar.

Yukarıda özet halinde sıralanmış başlıkları aşağıda daha geniş biçimde açalım.

Doğru Ayakkabı ve Bot Seçimi

Seçtiğiniz ayakkabı veya botun burun kısmındaki kalıp ayak parmaklarınızı sıkı sarmamalı, rahat hareket edecek boşluk mutlaka bulunmalıdır. Ayakların taraklardan başlayıp parmak uçlarına kadar olan kısmını, içinde bulunduğu oda içinde rahat hareket ettirmeniz gerekir. Bu boşluk yalnızca parmak yaralanmalarını azaltmakla kalmaz; aynı zamanda soğuk havalarda içinde sıcak durağan hava oluşması için de gereklidir. Hem parmak yaralanmalarını önlemek, hem de soğuktan ayakların daha az etkilenmesi için ayakkabı ve bot satın alırken en az yarım numara, ideal olan 1 numara büyük beden tercih etmelisiniz.

Saatler süren yürüyüşlerin sonunda kan ayaklarınıza hücum edecek; böylece ayaklarınız şişecektir. Şişen ayaklarda sürtünme daha çok meydana geleceği için yumuşak kalıplı ayakkabılar tercih edilmelidir. Uzun yürüyüşler veya karlı havalar için sert kalıplı ayakkabı tercih etmişseniz, yine ayağınıza tam oturan ayakkabıyı değil, en az bir numara büyük olan ve ayak parmaklarınızı içinde hareket ettirebildiğiniz numara doğru seçim olacaktır.

Sıkı ayakkabı tercih etmenin bir diğer olumsuzluğu da özellikle soğuk havalarda kendini gösterir. Soğuk havalarda ayaklarınızın ısınması için, içinde durağan havanın oluşacağı bir boşluk gereklidir. Yürüyüş botlarında en az yarım – bir numara, dağcılık botlarında ise bir veya iki numara büyük beden tercih edilmelidir. Bu sayede ayakkabıda ılık hava oluşması için yeterli boşluk olacak, ayrıca kan akışı olumsuz etkilenmeyecektir.

Yaklaşım ayakkabısı yazısında bahsettiğimiz “approach shoe” veya sandaleti de denemenizi, kuru havalardaki yürüyüş faaliyetlerinde botları dolaba kaldırmanızı tavsiye ederiz.

Ayakkabı ve Botları Doğru Kullanmak

Dikkat etmeniz gereken bir başka husus ayak bileklerinizi ayakkabıya (veya bota) sabitlemektir. Sabitleme ile kasıt ayağınızın ayakkabı içinde ileri geri, yukarı aşağı kaymasını engellemektir. Unutmayın, su toplaması sürtünmeden oluşur.

Yukarıdaki görseldeki Scholl topuk koruyucunun çifti 20 TL'ye satılıyor. Gerçek deriden yapılan bu koruyucu ayakkabının topuk kısmına yapıştırılıyor. Bileğinizi ne kadar sabitlerseniz sabitleyin, ayak yapınızdan veya ayakkabının kalıbından ötürü ayağınız ayakkabının içinde geziniyorsa, topuk bölgesinde kaymayı (böylece sürtünmeyi) önleyen yukarıdaki koruyucuyu kesinlikle edinmelisiniz.

Ayakkabı veya Botu Bileğe Sabitlemek

Ayakların kaymasını önlemenin tek yolu ayakkabı veya botları bileğe sabitlemektir. Bunun için ayakkabıyı giyerken ilk olarak tüm bağcıkları gevşetmelisiniz. Ayağınızı ayakkabıya yerleştirdikten sonra burnunu havaya kaldırarak, topuğunuz yere bakacak şekilde ayağınızın geriye dayanmasını sağlamalısınız. Bu esnada baştan sona doğru bağcıklar daraltılmalı ve bilek seviyesine gelindiğinde sıkı bir bağcık atılarak ayakların öne kayması engellenmelidir. Bağlama işlemi sona erene kadar burun havada durmalıdır.

Aynı yöntem tırnak yaralanmalarına karşı da etkilidir. Özellikle dik inişlerde bileklerinizi ayakkabıya (veya bota) iyice sabitlemezseniz, ayak parmakları ayakkabının ucuna dayanarak tırnaklarınıza ve ayakkabının iç astarına zarar verecektir.

Doğru Çorap Seçimi

Çorap deyip geçmeyin. Yüzlerce lira para verip, rahatlık ve kullanışlılık beklediğiniz ayakkabılarınız, yanlış çorap seçimiyle beklentilerinizi boşa çıkarabilir. Çorap, ayakkabının vazgeçilmez tamamlayıcısıdır. Ayaklarda meydana gelen ter buharını üstünde tutmayıp ileten, sürtünmeden meydana gelen ve dolayısıyla su toplamasına neden olan tahrişi azaltıp ayaklarınızı koruyan doğru seçilmiş çoraplardır.

Pamuklu çorapların teri emdiğini; dolayısıyla bunun ayaklarımızı daha rahat ettireceğini düşünmemiz doğru bilinen bir yanlıştır. Pamuklu kumaşlar teri ve nemi hapseder. Oysa su toplamalarından korunmak için ideal olan terin ve nemin ayaklardan uzak tutulmasıdır. Bu sebeple sentetik çoraplar, yün karışımlı çoraplar nefes alabildikleri ve ter tutmadıkları için sportif faaliyetlerde tercih edilirler.

“Liner” İnce İçlik Çoraplar

Giydiğiniz tek kat çorap yeterli gelmiyorsa iki kat çorap giyin.Böylelikle meydana gelecek sürtünme ayağınızla çorap arasında değil, iki çorap arasında olacağından ayağınız tahrişten ve devamında meydana gelebilecek su toplamasından korunmuş olacaktır.

Konu hakkında daha geniş bilgiyi doğru çorap seçimi yazımızda bulabilirsiniz.

Çorap Değiştirin

Mola verdiğinizde üşenmeyip bot ve ayakkabılarınızı çıkarıp içlerini, çoraplarınızı ve hatta ayaklarınızı kontrol edin. Nemli cilt su toplamalarına karşı daha korumasızdır. Bu durumu önlemenin en iyi yolu çorapları çıkarıp ayaklara nefes aldırmak, birkaç dakika kurumalarını beklemek ve yeni bir çift çorap giymektir.

Akşamları tulumunuza her iki çift çorabınızı da atıp vücut sıcaklığınız sayesinde kurumalarını sağlayabilirsiniz. Eğer güneşli bir havada yürüyorsanız, nemli çorapları çantanıza asmak kurumaları için yeterli olacaktır.

Eskimiş Çorapları Kullanmayın

Çoraplarınızı değiştirmek için burunlarının erimesini beklemeyin. Özellikle yün ve sentetik karışımlı çorapların tabanları kullandıkça ve yıkadıkça kimi yerlerde seyrelir, bazı bölümlerde sertleşir, bazen de topaklaşır. Çorapları ters düz ederek taban bölgelerini elle ve gözle kontrol edin.

Ayakta Sızlayan Noktalara Erken Müdahale Edin

Su toplaması tedavisinin en önemli adımı, bu rahatsız edici durum gelişmeden farkına varıp, önlem almaktır. Örneğin ayakkabının sol burun kenarı her adımda baş parmağınızın yanına sürtünüyor veya baskı uyguluyorsa, 4-5 kilometre sonra bu nokta acımaya başlayacak demektir. Eczanelerden satın alabileceğiniz, yola çıkmadan önce yarım metre kadar kesip çantanızdaki ilk yardım kitine eklediğiniz kumaş flasterler bu gibi durumlarda çok işinize yarayabilir.

İlerleyen saatlerde ayağınızda başınıza iş açacağını düşündüğünüz bir baskı noktası oluştuğunu hissettiğinizde durun. Yukarıdaki flasterden sürtünme meydana gelen bölgeyi kapatmaya yetecek kadar olan miktarda kesip baskıya/sürtünmeye maruz kalan bölgenin üzerini kapatın.

Flasteri kamp kuracağınız yere geldikten sonra bekletmeden çıkarın. Bırakın cildiniz nefes alsın. Ertesi gün yola çıkmadan önce tazeleyebilirsiniz.

Ayaklarınızı kontrol ettiğinizde, sızlayan bölgede kızarma gelişmişse moleskin gibi daha ciddi çözümler uygulamanız gerekebilir. Moleskin birebir Türkçe karşılığını bulamadığım bir kelime. Basitçe anlatmak gerekirse; moleskin pamuktan imal edilmiş, değişik bir dokuma tekniğiyle süet gibi bir doku kazandırılmış, en çok su toplaması gibi ayak yaralanmalarında kullanılan bir çeşit kumaş.

Ülkemizde Dr Scholl ve Coghlan's markalarının moleskin ürünlerini bulmak mümkün. Moleskin genellikle tabakalar halinde satılıyor. Uygulama şekli yukarıda verdiğim flaster ile aynı. Keserken köşelerini yuvarlatırsanız, ayağınızda daha uzun süre sıyrılmadan duracaktır. Moleskin'leri faaliyet bitene kadar çıkarmadan kullanabilirsiniz.

Su Toplamasının Saha Tedavisi

Yukarıdaki önlemleri almayı unuttunuz, ihmal ettiniz (yazdığıma aldırmayın, ben de ihmal ediyorum) veya her şeye rağmen ayaklarınız su topladı. Peki, ne yapmak lazım? Aşağıdaki videoda izleyeceğiniz kendi üzerimde uyguladığım tedavi yöntemini yaklaşık 3 yıldır kullanıyorum. Yaraya henüz oluşma aşamasındayken, cılk yara halini almadan, su toplaması kocaman bir balon olmadan müdahale ediyorum.

1. Müdahalenin ilk aşaması problemi tespit etmek. Yürüyüş esnasında sol ayak baş parmağımda ve gene sol ayak tabanında ince sızılar başladığını seziyorum. Kamp alanına yaklaşık 3-4 kilometre kaldığı ve hava karardığı için müdahaleyi çadırda yapmayı uygun görüyorum.Çadıra yerleştikten sonra botları çıkarıp problemli bölgeleri inceliyor, bu esnada ayağımın iyice kurumasını bekliyorum.
2. İkinci aşamada Thiocilline antibiyotikli deri pomadını problemli bölgelere sürüyor, pomadı deriye iyice yediriyorum. Bundan sonra yapmanız gereken problemli bölgeyi kapamadan yatıp uyumak.
3. Gece sürdüğüm pomat sabah etkisini gösteriyor. Kızarıklık yok olup şişlik iniyor. Yürüyüşe devam edeceğim için problemli bölgeyi bu şekilde açık bırakmak birkaç saat sonra su toplamasının gelişmesine neden olacağı için problemli bölgeleri Urgo jel bant ile kapatıyorum.

Su toplayan bölgeyi kendi haline bırakmak en iyi müdahale olsa da, bazı durumlarda su kesesini patlatmanız gerekebilir. Bu durumda; su kesesinin iltihaplı olup olmadığından emin olun (sarı, beyaz veya yeşilimsi rengi olup olmadığını gözlemleyin). Enfeksiyon kapmış olabileceğini düşündüren bir durum olup olmadığını gözden geçirin. Böyle durumlarda müdahale etmek yerine en yakın sağlık kuruluşuna başvurun. Enfeksiyon riski olmayan durumlarda nasıl müdahale etmeniz gerektiğine göz atalım.

1. Ellerinizi güzelce yıkayın. Sudan ve sabundan tasarruf etmeyin. Ellerinizin steril olması önemli. Daha sonra su keseciğini alkol, tentürdiyot bunlar yoksa su ve sabunla temizleyin.
2. Ucu sivri bir cisme ihtiyacınız olacak. İğne bu iş için uygun olacaktır. Yine alkol yoksa dezenfekte için kullandığınız malzemelerle iğnenin ucunu temizleyin. Dezenfekte edecek hiçbir madde yoksa, iğnenin ucunu çakmak ateşi ile ısıtın.
3. Derin bir nefes alın. Kendinize iğne batırmak fikri hoşunuza gitmese de o kadar panikleyecek bir şey yok. Korkmayın.
4. Su keseciğini birkaç yerden özellikle en şişkin olan yerlerinden delin ve akan sıvıyı bir pamuk veya temiz emici bir bezle silin.
5. Deriyi kesinlikle koparmayın.
6. Sorunlu bölgeye antibiyotikli deri pomadı sürün.
7. Yaranın üstünü moleskin bantla kapatın. Mümkünse moleskin üzerinde, ayağınızda oluşan su toplaması büyüklüğünde bir delik açıp yaranın nefes almasını sağlayın.

Üzerine antibiyotikli deri pomadı (örneğin Thiocilline) sürmek çok iyi bir fikir. “Aman ne gerek var” demeyin. Su keseciğinin patlattıktan sonra üstünü yukarıda anlattığım moleskin bandıyla kapatın. Bandın 2 -3 gün kalmasını sağlayın. Birkaç günün sonunda su toplaması iyileşecektir. Deriyi kesecekseniz bu işi ev ortamında, sterilize edilmiş malzemeler kullanarak yapmayı ihmal etmeyin. Deriyi kaldırdıktan sonra taze derinin üstüne yine antibiyotikli pomat uygulayın.

Sonuç

Burada anlattığım yöntemleri deneme yanılma ile, kendi üzerimde birçok farklı yöntem deneyerek geliştirdim. Yukarıda defalarca ifade ettiğim gibi; su toplamalarının en iyi tedavi yöntemi pek çok hastalıkta olduğu gibi başlangıç aşamasında müdahale etmektir. İdeal olan su toplamalarını meydana getiren faktörleri en aza indirmektir.

Eğer sizin de bildiğiniz farklı tedavi yöntemleri varsa aşağıda yorum bölümünde paylaşırsanız sevinirim.