Trekking Botu ve Yürüyüş Ayakkabısı Seçimi

Yazıya “en iyi bot (veya ayakkabı) diye bir şey yoktur” diyerek başlamak istiyorum. Sizin için en iyi bot, giydiğinizde varlığını unutacağınız, yapacağınız faaliyetle örtüşen, birkaç kullanımdan sonra dağılmayacak bottur. Bot ve ayakkabı satın almadan önce değerlendirmeniz gereken hususlar şunlardır.

• Maliyet – Çok özel amaçlar için olmadıkça, doğa sporu malzemelerinde bütçenize uyan ürünleri öncelikle tercih edebilirsiniz. Ancak sıra ayaklarınıza geldiğinde, maliyeti ikinci plana almalısınız. Doğadan alacağınız keyif öncelikle ayak konforu ile başlar. Ilık bir günde fazladan terlemeyi göze alabilir, yağmurlu bir günde Gore-tex ceket yerine 100 liralık panço ile idare edebilirsiniz. Ancak ayaklarınız su topladığında, yara olduğunda yaşayacağınız ızdırap tüm faaliyeti berbat edecektir.
• Ayak konforu– Ayaklarınızı dinleyin! Uzman olduğunu iddia eden satıcılara, çevrenizden duyduğunuz yorumlara değil; yalnızca ayaklarınızın söylediklerine güvenin. Satın almayı düşündüğünüz botu ilk giydiğinizde ayaklarınızla konuşun. Eğer dolduruşa gelip de botları satın aldıysanız, evinizde yarım gün boyunca ayaklarınızda deneyin. Dışarıda denerseniz iade almayacaklardır. En ufak bir sıkma, cildinize rahatsızlık veren kıvrım, herhangi bir rahatsızlık duyuyorsanız, rahat etmediğiniz bot ile yürüyüş yapmayın. Satıcıların “bot açılır” , “ileride kendini salar” söylemlerine itibar etmeyin. Mağazalar “satılmayan bedenleri” elden çıkarmak için fırsat kollar.
• Aktivite – Kışın yüksek irtifada dağcılık yapacaksanız, bu iş için özel üretilmiş, krampon uyumlu, sert tabanlı ve yalıtımlı botlar tercih edin. “Bir bot alayım, yaz kış kullanırım” gerçekçi bir yaklaşım olmayacaktır. Dağcılıkla ilgilenmiyorsanız, Likya yolu veya hafta sonu yürüyüşleri gibi faaliyetler ilgi alanınızdaysa, nefes alabilir, hafif botlar edinmelisiniz. Yağmurlu sezonlarda yürüyüş yapmayacaksanız, nefes almakta botlara kıyasla daha başarılı olan ayakkabıları değerlendirmelisiniz. Özet olarak amaca uygun ayakkabı (veya bot) kullanmalısınız. “Her koşula uygun bot ve ayakkabı” diye bir şey yoktur.

Yürüyüş botu ve ayakkabı çeşitleri

Seçim yapmadan önce üzerinde düşünmeniz gereken bazı önemli sorular var: Yürüyüş ayakkabınızla ne yapacaksınız? Günlük yürüyüşler? Hafta sonu gezileri? Daha uzun seferler? Ne kadar ağırlık taşıyacaksınız ve ne tür havalarda yürüyüş yapacaksınız? Ayak bileği desteğine sahip daha ağır sağlam botları mı tercih edersiniz, yoksa ultra hafif ve minimalist bir ayakkabı mı arıyorsunuz? Ne tür bir arazide yürüyüş yapmayı umuyorsunuz?

Bu temel soruları düşünmek, sizi doğru olan ayakkabı türüne doğru yönlendirecektir. Şimdi çeşitleri yakından tanıyalım.

Patika koşusu ayakkabıları

Patika koşusu (trail running) ayakkabıları koşu ayakkabılarına benzer, ancak agresif taban desenleri, daha sert bir orta taban ve arttırılmış mukavemet gibi farklı özellikleri vardır.

Trail runner olarak tabir edilen bu ayakkabılar süper hafiftir ve hızlı hareket etmenizi sağlarlar. Arazi koşusunun yanı sıra doğadaki uzun mesafe yürüyüşleri için de harika bir çözümdür. Herhangi bir su geçirmez astara sahip olmayan bu ayakkabılar, ince dış kabukları sayesinde çok iyi solur, ayağınızı her daim kuru tutar. Böylece su toplaması veya ayak derinizi zamanla tahriş etme olasılıkları daha düşüktür.

Patika koşuları, hızlı ve hafif günlük yürüyüşler, ultra hafif sırt çantasıyla yürüyüşler için mükemmel olan çok yönlü ve rahat ayakkabılardır. Bu tip ayakkabıların dezavantajı, genellikle diğer ayakkabılar kadar sert veya dayanıklı olmayıp ayaklarınızı sivri kayalara ve muhtemel diğer objelere karşı korumasız bırakmalarıdır.

Ülkemizde yaygın olmamalarının başlıca nedeni maliyettir. Hafif oldukları için çok çabuk dağılırlar. Amerika'da bu tip ayakkabılar 40-70 usd gibi rakamlara satın alınabilirken, aynı ayakkabılar ülkemizde 1000 liraya varan fiyatlara mal olmaktadır.

Hafif yürüyüş ayakkabıları

Arazide yürüyüş için kullanılan, aslında yukarıdaki patika koşusu ayakkabılarının daha dayanıklı materyaller kullanılarak imal edilmiş muadilleri gibi düşünebileceğiniz ayakkabılardır. Dış kabukları sentetik malzeme ile imal edildiği için hafif olurlar. Ancak parçaları birleştirmek için çok miktarda dikiş kullanıldığından ötürü, arazideki sert koşullar yüzünden genellikle birleşim yerleri açılma yapar. Bu yüzden konforlu fakat kısa ömürlü oldukları söylenebilir.

Tamamı toprak patikadan oluşan, kuru ve ılık havalarda yapacağınız yürüyüşler için uygun olan bu ayakkabılar yüksek konfora sahiptir.

Yaklaşım ayakkabıları

Yaklaşım ayakkabıları aslında adından da anlaşılacağı gibi kaya duvarlarına ulaşırken (yaklaşırken) kullanılan, ayrıca nispeten kolay tırmanışlar da yapabileceğiniz ayakkabılardır.

Yaklaşım ayakkabılarını en belirgin özelliklerinden biri, tabanlarının burun kısımlarının desensiz ve dişsiz olması, böylece basit tırmanışlarda ayakkabının kayalara daha iyi tutunmasını sağlamalarıdır. Safkan bir yaklaşım ayakkabısının burun, topuk bölümleri ve bazen de kenarları çarşak bandıyla korunur. Deriden mamul olan modeller daha dayanıklı, uzun ömürlü olur.

Dayanıklı tasarımları, botlara kıyasla nispeten hafif sayılmaları ve çok iyi solumaları gibi özellikleri sayesinde, sert arazi koşullarında mükemmel sonuçlar alabilirsiniz. Yaklaşım ayakkabıları ilginizi çektiyse sizi bu başlığa alalım.

Orta-ağırlık yürüyüş ayakkabıları

Hafif yürüyüş ayakkabılarından farklı olarak, yüksek konçları sayesinde bileğinizi burkulmalara karşı desteklerler. Genellikle hafif malzemeler kullanılmıştır. Sentetik-kumaş, deri-kumaş veya tamamen deri birleşiminden oluşup, hafif yürüyüş ayakkabılarında olduğu gibi, sentetik malzemeli modellerde çok miktarda dikiş kullanılmıştır.

Oldukça konforlu, nispeten rahat nefes alabilir bu modeller, arazideki sert koşullarda maruz kaldıkları sürtünme neticesinde dikiş yerlerinden açılma yapar.

Hafta sonları günübirlik faaliyetlerde kullanmak için hafif bir bot arayışındaysanız, botun uzun süre dayanmasını istiyorsanız, lütfen aşağıdaki görseli çok iyi anlamaya çalışın. Bot şikayetlerinin büyük çoğunluğu bolca dikişin kullanıldığı botlardan kaynaklanır.

Merrell ve Salomon bot kullananlardan duyduğum şikayetlerin büyük çoğunluğu, https://www.sikayetvar.com/merrell-footwear ve https://www.sikayetvar.com/salomon-ayakkabi linklerinde sizin de göreceğiniz üzere, dikişlerin açılmasından kaynaklı görünüyor. Bot seçimi yaparken, dikişi az modelleri, tercihen tek parça deriden mamul çeşitleri değerlendirin.

Yukarıda sıraladığım Merrell ve Salomon markalarının kötü olduğu anlamını çıkarmayın. Kötü olduklarını değil, şehir içi ve hafif yürüyüşler için uygun olduklarını düşünüyorum. Keen, The North Face gibi markaların hafif botları da şehir içi ve hafif parkurlarda kullanmak için uygun. Aku, Asolo, Dolomite, Garmont, Scarpa gibi İtalyan markaları, Bestard, Boreal, Chiruca gibi İspanyol botlar, Meindl, Hanwag ve Lowa gibi Alman markaları dayanıklılık konusunda çok daha başarılı.

Hafif bot olarak Aku Trekker Lite kullanıyorum. Merak ediyorsanız incelemesi burada. Bu kadar ikaza rağmen gidip de sentetik malzemeli, her tarafından dikiş geçilmiş bir bot alırsanız şikayet etmeyin lütfen.

Ağır botlar

Ağır botlar, ağır sırt çantası taşıyan, farklı arazi yapılarında uzun ekspedisyonlara çıkacak gezginler için tasarlanmışlardır. Yıllar boyunca eskitmekte zorlanacağınız bu tip botlar adından da anlaşılacağı üzere ağır olurlar. Genellikle tek parça kalın deriden mamul bu tip botların tabanları da kalındır.

Çok iyi bilek desteği sunmalarının yanı sıra, ayağınızı dış etkenlere karşı da çok iyi korurlar.

Başlıca dezavantajları ağır olmaları, kullanılan kalın materyallerden ötürü ayağınızda biriken ter buharını tahliye etmekte yeterince başarılı olmamaları şeklinde sıralanabilir. Bazı markalar yeni çıkardıkları ağır botlarda deri ile birlikte sentetik malzemeler kullanarak, bu tip botları hafifletme ve daha iyi solumalarını sağlama yoluna gitmiştir.

Hazır ağır botlardan bahsederken, bu ve diğer tipte botlarda kullanılan deri çeşitlerini de yakından tanıyalım.

Deri botlar üç tipte üretilirler.

• Yarma Deri (Split Grain Leather); Bu deriler dana/sığır napa ve süet kadar su geçirmezlik sağlamazlar. Tek bir tabaka derinin iki tabakaya ayrılması ile elde edilirler. Üçüncü kalite deri olarak adlandırabiliriz. Avantajları hafiflik ve nefes alabilirlik olarak sıralanabilir. Ayakkabının bu deriden imal edilip edilmediğini üretici web sitesinden “Split Grain Leather” kelimesine dikkat ederek arayabilirsiniz.
• Nubuk Deri (Nubuck Leather); Derinin et yüzünün zımparalanması ile elde edilir. Dana ve Sığır olmak üzere iki kaliteye sahiptir. Yaptığım araştırmada dana derilerinin daha kıymetli, su geçirmezlik özelliklerinin daha fazla olduğunu gördüm. Sığır derisinin danaya kıyasla mukavemet özelliği az. Bu tipte derileri yürüyüş ayakkabılarında ikinci kalite deri olarak adlandırabiliriz. Yarma deri ve tam deri/napa arasında, her ikisinin özelliğini dengeli bir şekilde taşıyan derilerdir.
• Tam Deri / Napa (Full grain leather); En kıymetli deri bu kategorideki derilerdir. Dana, sığır, keçi, koyun, domuz ve manda gibi pek çok çeşidi vardır. En makbul olanı hangisidir bilemiyorum. Avantajları; dayanıklı olması, sıcak tutması, su geçirmezlik özelliği. Dezavantajları; ağır olması ve hassas bakım gerektirmesidir.

Dağcılık botları

Karda daha iyi tutunmak ve krampon takıldığında esneyerek kramponun çıkmasına neden olmamak için, bu tip botlarda sert taban kullanılır. Sert tabanın yanı sıra, kalın deri ve yüksek konç, genellikle botu çepeçevre saran çarşak bantları en belirgin özellikleridir.

Son yıllarda daha hafif, daha kolay soluyabilen sentetik dış kabuğa sahip modeller gitgide artmaktadır. Dağcılık botları burada birkaç paragrafla anlatılmayacak kadar teknik detay içerdiği için, ayrı bir yazıda anlatmak daha uygun olacaktır.

Botlar ne kadar az parçadan meydana gelirse su geçirmezlik özellikleri de artacaktır. Daha az parça: daha az dikiş: daha az sızdırma demektir.

Yürüyüş ayakkabılarının ve botların satın alma aşaması

Bot ve ayakkabı tipleriyle alakalı bu kadar bilgi yeter. Biraz da seçim aşamasında, mağazada denerken veya İnternet'ten sipariş verirken ne gibi hususları göz önünde bulundurmanız gerektiğini anlatalım.

Mağazada seçim

Mağazaya kafanızda marka ve model belirleyerek, İnternet'teki kullanıcı yorumlarını (Türkçe kaynaklar maalesef yetersiz) dikkate alarak ne satın alacağınızı belirleyerek gitmenizi önemle hatırlatırım. Yukarıda, yazının başında da belirttiğim gibi, mağazalar elde kalmış, uzun süredir satamadıkları modelleri “çok iyi” deyip elinize tutuşturup yollayabilirler.

• Satın almayı düşündüğünüz modelin ayaklarınıza uygun olan numarası yoksa, yarım numara dahi olsa küçük olanını satın almayın.
• Satın alacağınız botun içinde, özellikle burun kısmında elinizi gezdirin. Parmaklarınızla ayakkabının astarında veya deride herhangi bir katlanma, pürüz, normal dışı sert bir nokta olup olmadığını iyice anlayın. Bu tip üretim hataları çok kaliteli botlarda bile karşınıza çıkabilir. Her adım attığınızda ayak derinizi tahriş edecek bu noktalar ayağınızın devamlı yaralanmasına, su toplamasına neden olacaktır.
• Dış yüzeyde, dikiş birleşim noktalarında, tabanın ayakkabı ile birleştiği noktalarda ve iç astarda üretim hatalarını dikkatlice inceleyin. İçinize sinmeyen, üretim hatası olduğunu düşündüğünüz bir durum varsa o botu veya ayakkabıyı satın almayın. Ayrıca tabanın altında aşınma olup olmadığına dikkat edin. Mağazalar bazen birkaç gün kullanılıp iade edilmiş botları da satışa sunabiliyor.
• Birazdan “numara seçimi” bölümünde detaylandıracağım; botu veya ayakkabıyı mutlaka kalın yürüyüş çoraplarıyla deneyin. Muntazam bağlayıp ayağınızı sıkıp sıkmadığını, iç yüzeyde ayak derinize baskı yapan (su toplamasına neden olur) herhangi bir pürüz olup olmadığını hissetmeye çalışın.
• Mağazadaki satıcıyla evde denemeye devam edeceğinizi, içinize sinmemesi durumunda iade alıp almayacaklarını, para iadesi yapıp yapmadıklarını mutlaka kararlaştırın. Para iadesi yapmıyorlarsa mağazadan satın almadan çıkıp, aynı botu N11 gibi bir platformdan, tüketici haklarına önem veren bir satıcıdan satın alın.

İnternet'ten seçim

Türkiye'de istikrarlı biçimde, sürekli yeni malzemeler inceleyen bir tek bu site var. Sitedeki malzeme incelemelerinin yanı sıra, https://forum.outdoorhaber.com/forum/ekipman.6/ forum bölümünde, bize satın almayı düşündüğünüz botu sorabilirsiniz. Ayrıca yurt dışındaki yorumları da dikkate almanızı, Amazon gibi kullanıcı yorumu yayınlayan sitelerde satın almayı düşündüğünüz ayakkabı ve bot hakkındaki incelemeleri okumanızı öneririm.

• Yukarıdaki mağaza kuralları burada da geçerlidir.
• Satın alacağınız firmanın ürün değişimi ve para iadesi yaptığından emin olun. 30 lira düşük fiyata sattığı için adı sanı duyulmamış web sitelerini tercih etmeyin. Hemen her mağazanın N11 sayfası bulunuyor. N11 platformu siz üründen memnun kalmazsanız satıcıya paranızı aktarmıyor. Ayrıca satıcılar da bu gibi platformlardaki olumsuz yorumlar konusunda hassas. Hatta lafı dolandırmayayım. Mağazadan almayın, aradığınız ürünü bulabiliyorsanız doğrudan N11'den satın alın.
• Mümkünse ürünü kargo şubesinde teslim alın. Şubeden ayrılmadan paketi açın, satın aldığınız malzemede bir problem varsa zabıt tutturup, durumu fotoğraflayıp, paketi geri kapama aşamasını videoya kaydedip derhal iade edin.
• Satın aldığınız ayakkabı veya botu mutlaka evde birkaç saat deneyin. Dışarıda denerseniz iade almayacaklardır.

Doğru numara seçimi

Aslına bakarsanız, numara seçimi apayrı bir başlıkta incelenecek kadar detaylı bir konu. Kısaca burada da ifade etmeye çalışayım.

Doğru numara seçimi ile amaçlananlar şunlardır:

• Su toplaması gibi ayak yaralanmalarını önlemek.
• Soğuk havalarda üşümeyi azaltmak.
• Sağlıklı bir kan dolaşımına izin vermek.
• Konfor.

Ayakkabı veya botun ayağınıza dar olması halinde yukarıdaki 4 maddenin tümü geçersiz olacaktır.

Dar ayakkabı ve botların dezavantajları

1. Ayakkabı içindeki kıvrım ve baskı noktalarının cilde doğrudan temas etmesinden ötürü, terleme neticesinde yumuşamış olan deriniz su toplaması başta olmak üzere, çeşitli yaralanmalara açık olacaktır.
2. Özellikle soğuk havalarda, kar üstünde yürürken, ayaklarınızın ısınabilmesi için sağlıklı bir kan dolaşımına ve durağan havanın oluşabileceği bir boşluğa ihtiyacınız bulunmaktadır. Dar bot ve ayakkabılar daha çok üşütür.
3. Dar botlarda biriken ter buharı sıvı hale dönüşecektir. Bu da ayaklarınızın içten ıslanması anlamına gelir.
4. Yokuş inişlerde ön parmaklarınız botun burnuna dayanacak, tırnak yaralanması, botun iç astarının aşınması gibi olumsuzluklar yaşanacaktır.
5. Konforsuz bir yürüyüş yaptığınız faaliyetten keyif almamanıza neden olacaktır.

Doğru numara nasıl tespit edilir?

Bunun belli bir formülü yok. Kimisi “topukta bir parmak boşluk olacak” gibi tarif etmeye çalışsa da, ayak yapısı kişiden kişiye değiştiği için kesin bir tarif vermenin mümkün olmadığını düşünüyorum. Kürek gibi ayaklara sahip kadınlar olduğu gibi, Sinderella gibi narin ayaklara sahip erkekler de var.

Öyleyse ben doğru numarayı nasıl buldum, paylaşayım. Günlük kullandığım spor ayakkabılarda 46 numara ayağıma oluyor. Ancak doğa yürüyüşü ve dağcılık için ayakkabı ve bot satın aldığımda 1 numara büyük tercih ediyorum. Çok beğendiğim, arzu ettiğim bir botun sadece 46 numarası kalmışsa o botu satın almıyorum. 47 numara başka alternatiflere bakıyorum. 46 numara alırsam hiçbir işime yaramayacağını tecrübe ettim.

Ayakkabıların dar olmasının mahsurlarını açıkladım. Darın çaresi yok. Dar ayakkabı ve botlarda kesinlikle problem yaşayacaksınız. Ancak büyük bedenin çaresi çok. 1 numara büyük botun içinde ayaklarınızın gezeceğini düşünebilirsiniz. Kesinlikle katılmıyorum. Bunun çaresi şu:

• Bağcıkları aşağıdan itibaren gevşetip ayağınızı yerleştirin.
• Ayakkabının burnunu havaya kaldırın. Böylece topuklarınız yerine oturacak.
• Ayakkabının burnu havadayken aşağıdan yukarı doğru, kan dolaşımını sınırlamayacak şekilde sıkmaya başlayın.
• Bilek kısmını güzelce sabitleyip düğüm attıktan sonra, bir de kilit düğümü atın (paylaşacağım).
• İsterse ayakkabı 2 numara büyük olsun, ayaklarınız ayakkabının içinde gezinmeyecek.

Su geçirmezlik astarları – Goretex ve Event

Hem Goretex, hem de Event astarlar su geçirmezlik konusunda başarılılar. Eğer yukarıdaki tavsiyelerime uyup, az dikişli, mümkünse tek parça deriden mamul bir ayakkabı/bot tercih ederseniz, astar delinmedikçe (uzun tırnaklara dikkat) su geçirmeyeceğini söyleyebilirim.

Yalnız şöyle bir durum var. Su geçirmez astarlar her ne kadar “nefes alabilir” yani ter buharını tahliye etme özelliğine sahip olsalar dahi, hiçbir zaman astarsız modeller (su geçiren) kadar başarılı değiller. Yani Goretex astar varsa o ayak illa terleyecek. Bundan kaçış yok. Bu konuyu Goretex gerekli mi yazısında irdeledim. Madem buraya kadar beyniniz yanmadan okudunuz, o yazıyı da okumadan son kararınızı vermeyin.

Son söz

Eğer dağcılık ve doğa yürüyüşüne gönül verdiyseniz, ideal olan her bir faaliyet tipi için ayrı ayakkabı ve botlara sahip olmanızdır. Yani tek bir bot alıp tüm faaliyetlerde, 4 mevsim boyunca kullanmak gerçekçi bir yaklaşım değildir. “İmkanlar bu kadar” derseniz, ona diyecek sözüm yok.

Son olarak ayakkabı ve bottan alacağınız performansı doğrudan etkileyen çorap seçimi ve temizlik konularına dikkat etmeniz gerektiğini hatırlatıyorum. En kısa zamanda yukarıdaki tüm konuları kapsayan bir video hazırlayacağım.